Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Nagłówek strony

Artykuły

Nr 2(19) (2020): Pomniki

Pomnik konny Jana III Sobieskiego w Łazienkach jako symbol zwycięstwa: Nota do dziejów hipologii politycznej

DOI
https://doi.org/10.51196/srz.19.5
Opublikowane
1. 11. 2020

Abstrakt

Pomnik Jana III Sobieskiego, chronologicznie drugi po kolumnie Zygmunta warszawski monument o tematyce niereligijnej, wstawiony został przez Stanisława Augusta Poniatowskiego z okazji 105. rocznicy wiktorii wiedeńskiej. Wyobraża on króla w stroju rzymskiego imperatora, na wspiętym koniu, tratującym dwie leżące postaci. Konne tratowanie wroga to ustalona formuła ikonograficzna sięgająca grecko-rzymskiego antyku, funkcjonująca jako symbol militarnego zwycięstwa nad wrogiem-barbarzyńcą. W Renesansie formuła ta zaczęła być kojarzona ze zwycięstwem odniesionym nad wrogiem religijnym, dzięki „nadprzyrodzonej interwencji Boga”. Wzniesiony u progu rozbiorów konny pomnik króla Jana III Sobieskiego stawiał przed oczy publiczności mobilizujący symbol triumfu oręża Rzeczpospolitej nad jej wrogami.

Bibliografia

  1. Anusik M., Anusik Z. 1985. Jan III Sobieski w tradycji historycznej czasów stanisławowskich, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica”, nr 22, s. 75–90.
  2. św. Augustyn. 1987. Wyznania, tłum. Z. Kubiak, Znak.
  3. Aulén G. 1953. Christus Victor. An Historical Study of the Three Main Types of the Idea of Atonement, SPCK.
  4. Benoit F. 1954. L’Héroisation équestre, Editions Ophrys.
  5. Brendel O.J. 1969. A Kneeling Persian. Migration of a Motif, [w:] Essays in the History of Architecture Presented to Rudolf Wittkower, red. D. Fraser, H. Hibbard, M.J. Lewine, Phaidon, s. 62–70.
  6. Brilliant R. 1963. Gesture and Rank in Roman Art. The Use of Gestures to Denote Status in Roman Sculpture and Coinage, Connecticut Academy of Arts and Sciences.
  7. Burckhardt J. 1965. Kultura odrodzenia we Włoszech, tłum. M. Kreczkowska, PIW.
  8. Bux E. 1948. Clementia Romana. Ihr Wesen und ihre Bedeutung für die Politik des römischen Reiches, „Würzburger Jahrbücher für die Altertumswissenschaft”, t. 3, nr 2, s. 201–230.
  9. Cadario M. 2016. La costruzione di un’immagine di vittoria : l’associazione di trofei e captivi nel mondo romano, „Eidola: International Journal of Ancient Art History”, nr 13, s. 15–29.
  10. Chevallier R. 1990. Le triomphe sur le barbare à la renaissance et ses précédents antiques, „Latomus”, t. 49, nr 4, s. 850–866.
  11. Crozet R. 1971. Le thème du cavalier victorieux dans l’art roman de France et d’Espagne, „Príncipe de Viana”, nr 32, s. 125–143.
  12. Czołowski A. 1930. Ikonografja wojenna Jana III, Główna Księgarnia Wojskowa.
  13. Dinkler E. 1965. Das Kreuz als Siegeszeichen, „Zeitschrift für Theologie und Kirche”, t. 62, nr 1, s. 1–20.
  14. Domański M. 1983. O pomnikach Jana III Sobieskiego, „Akcent”, nr 3, s. 129–131.
  15. Dwugłos o Berninim. (Baldinucci i Chantelou). 1962. Zakład im. Ossolińskich – Wydaw. PAN.
  16. Fehl Ph. 1993. Raphael as a Historian. Poetry and Historical Accuracy in the Sala di Costantino, „Artibus et Historiae”, t. 14, nr 28, s. 9–76.
  17. Fijałkowski W. 1983. Chwała i sława króla Jana. Gloryfikacja Sobieskiego w sztuce i piśmiennictwie XVII w., [w:] Chwała i sława Jana III w sztuce i literaturze XVII–XX w. Katalog wystawy jubileuszowej z okazji trzechsetlecia odsieczy wiedeńskiej (wrzesień–grudzień 1983), red. W. Fijałkowski, J. Mieleszko, Muzeum Narodowe w Warszawie, s. 7–50.
  18. Fijałkowski W., Mieleszko J., red. 1983. Chwała i sława Jana III w sztuce i literaturze XVII–XX w. Katalog wystawy jubileuszowej z okazji trzechsetlecia odsieczy wiedeńskiej (wrzesień grudzień 1983), Muzeum Narodowe w Warszawie.
  19. Frommel C.L. 2019. Rafael. Skarby apartamentów papieskich, tłum. E. Firewicz, K. Stopa, Jedność.
  20. Gagé J. 1933. Stauros nikopoios. La victoire impériale dans l’empire chrétien, „Revue d’Histoire et de Philosophie religieuses”, t. XIII, nr 4–5, s. 370–400.
  21. Getka-Kenig M. 2017. Pomniki publiczne i dyskurs zasługi w dobie „wskrzeszonej” Polski lat 1807–1830, Universitas.
  22. Gębarowicz M. 1978. Nowe materiały do ikonografii wojennej króla Jana III Sobieskiego, „Studia Wilanowskie”, t. III–IV, s. 45–87.
  23. Głębocki W. 1990. Warszawskie pomniki, Wydawnictwo PTTK „Kraj”
  24. Gombrich E. 1966. The Style „all’antica”. Imitation and Assimilation, [w:] tegoż, Norm and Form. Studies in the Art of the Renaissance, Phaidon.
  25. Górska M. 2017. Zbawca Europy. O graficznych tezach gloryfikujących Jana III Sobieskiego, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
  26. Grotowski P.Ł. 2011. Święci wojownicy w sztuce bizantyńskiej (843–1261). Studia nad ikonografią uzbrojenia i ubioru, Wydawnictwo WAM.
  27. Hölscher T. 2011. Sztuka rzymska. Język obrazowy jako system semantyczny, tłum. L. Olszewski, Wydawnictwo Poznańskie.
  28. Hurwit J.M. 2007. The Problem with Dexileos. Heroic and Other Nudities in Greek Art, „American Journal of Archaeology”, t. CXI, nr 1, s. 35–60.
  29. Jabłońska-Deptuła E. 1987. Niektóre wątki „Legendy Sobieskiego” na przełomie XVIII i XIX wieku, „Roczniki Humanistyczne”, t. XXXV, nr 2, s. 175–187.
  30. Janocha M. 1999. O niezrealizowanym pomniku Jana III Sobieskiego w Rzymie, „Barok: historia, literatura, sztuka”, t. VI, nr 2(12), s. 159–167.
  31. Kantorowicz E.H. 2016. „Constantinus Strator”, czyli o cesarzu jako papieskim masztalerzu, tłum. P. Napiwodzki, „Znak”, nr 730, s. 56–63.
  32. Kantorowicz E.H. Roman Coins and Christian Rites. http://www.archive.org/stream/ernstkantorowicz00reel01#page/n1057/mode/1up; dostęp: 03.12.2021.
  33. Karpowicz M. 1981. Jan III, Trajan i brama w Wilanowie, [w:] tegoż, Sekretne treści warszawskich zabytków, PIW, s. 50–74.
  34. Keel O. 1999. Powerful Symbols of Victory, „Journal of Northwest Semitic Languages”, t. XXV, nr 2, s. 205–240.
  35. Keller U. 1971. Reitermonumente absolutistischer Fürsten, Verlag Schnell & Steiner.
  36. Kobielus S. 2011. Krzyż jako tropaion i labarum, [w:] Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory, Tyniec Wydawnictwo Benedyktynów, s. 159–166.
  37. Koselleck R. 2009. Pojęcia wroga, [w:] tegoż, Dzieje pojęć. Studia z semantyki i pragmatyki języka społeczno- politycznego, tłum. J. Merecki, W. Kunicki, Oficyna Naukowa.
  38. Koselleck R. 2019. Przełom w nowoczesności, czyli koniec epoki koni, tłum. K. Wudarska, „Kronos”, nr 1(48), s. 172–185.
  39. Kowalczyk J. 1976. Tryumf i sława wojenna all’antica w Polsce w XVI w., [w:] Renesans. Sztuka i ideologia, red. T.S. Jaroszewski, PWN, s. 293–348.
  40. Laberschek M. 2020. Konne figury władzy, „Stan Rzeczy”, nr 2(19), s. 39–72.
  41. Leander-Touati A.M. 1987. The Great Trajanic Frieze. The Study of a Monument and of the Mechanisms of Message Transmission in Roman Art, Paul Åströms Förlag.
  42. Mackintosh M. 1986. The Sources of the Horseman and Fallen Enemy Motif on the Tombstones of the Western Roman Empire, „Journal of the British Archaeological Association”, t. 139, s. 1–21.
  43. Malone Ch.M. 2009. Violence on Roman imperial coinage, „Journal of the Numismatic Association of Australia”, nr 20, s. 58–72.
  44. Mikocka-Rachubowa K. 2009. „A la glorie du Roi”. André Le Bruna projekty pomnika Jana III Sobieskiego, [w:] Polska i Europa w dobie nowożytnej. Prace naukowe dedykowane Prof. Juliuszowi A. Chrościckiemu, red. T. Bernatowicz i in., Zamek Królewski w Warszawie, s. 65–74.
  45. Mikocka-Rachubowa K. 2010. André Le Brun, „pierwszy rzeźbiarz” króla Stanisława Augusta, t. I, t. II, Instytut Sztuki PAN.
  46. Morka M. 1986. Polski nowożytny portret konny i jego europejska geneza, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, s. 138–139.
  47. Morka M. 1991. Tematyka batalistyczna w sztuce dworu Jana III, „Biuletyn Historii Sztuki”, 53, nr 1–2, s. 3–26.
  48. Mouffe Ch. 2008. Polityczność, tłum. J. Erbel, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
  49. Osiecka-Sasmosnowicz H. 2009. „Venimus, vidimus…”. Kto zwyciężył? Rzymskie uroczystości na cześć wiktorii wiedeńskiej w 1683 r., [w:] Polska i Europa w dobie nowożytnej. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Juliuszowi Chrościckiemu, red. T. Bernatowicz i in., Zamek Królewski w Warszawie, s. 47–54.
  50. Prudencjusz 1987. Przeciw Symmachowi, tłum. M. Brożek, [w:] tegoż, Poezje, Akademia Teologii Katolickiej.
  51. Pyłypenko W. 2016. W obliczu wroga. Polska literatura antyturecka od połowy XVI do połowy XVII wieku, tłum. P. Tafiłowski, Napoleon V.
  52. Pyzel K. 2013. Wokół pomnika konnego Jana III na Agrykoli, [w:] Primus inter pares. Pierwszy wśród równych, czyli opowieść o królu Janie III, red. D. Walawender-Musz, K. Krzyżagórska Pisarek, Muzeum Pałac w Wilanowie, s. 193–200.
  53. Pyzel K. 2014. Obchody setnej rocznicy odsieczy wiedeńskiej jako przykład polityki historycznej czasów Stanisława Augusta, [w:] Sarmacka pamięć. Wokół bitwy pod Wiedniem, red. B. Dybaś, A. Woldan, A. Ziemlewska, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, s. 223–247.
  54. Quednau R. 1979. Die Sala di Costantino im Vatikanischen Palast. Zur Dekoration der beiden Medici-Päpste Leo X. und Clemens VII., Georg Olms Verlag.
  55. Rimbaud A. 1980. Sezon w piekle. Iluminacje, tłum. M. Międzyrzecki, Wydawnictwo Literackie.
  56. Rocca E. La. 1994. Ferocia barbarica. La rappresentazione dei vinti fra Medio Oriente e Roma, „Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts”, nr 109, s. 1–40.
  57. Rodenwaldt G. 1922. Der Belgrader Kameo, „Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts”, nr 87, s. 17–38.
  58. Rodenwaldt G. 1935. Über den Stilwandel in der antoninischen Kunst, „Abhandlungen der Preußischen Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-Historische Klasse”, nr 3, s. 1–27.
  59. Rohlmann M. 2013. The Representation of Artist and Patron in the Stanze Frescos, the Madonna di Foligno and the Sistine Madonna, [w:] Raphael and the Portrait of Julius II, red. J. Sander, Michael Imhof Verlag, s. 25–38.
  60. Rokita J. 2019. Uwagi ikonograficzne na temat medalu upamiętniającego zwycięstwo wiedeńskie autorstwa Hansa Jacoba Wolraba z 1683 roku, „Przegląd Nauk Historycznych”, t. XVIII, nr 2, s. 39–56.
  61. Ruszczycówna J. 1982. Ikonografia Jana III Sobieskiego. Wybrane zagadnienia, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, t. XXVI, s. 209–307.
  62. Snyder S. 2019. An Image of Power in Transition. St. George Slaying Diocletian and the War of Images, „Eidos. A Journal for Philosophy of Culture”, nr 4, s. 67–100.
  63. Stinger Ch.L. 1981. Roma Triumphans. Triumphs in the Thought and Ceremonies of Renaissance Rome, „Medievalia et Humanistica”, nr 10, s. 189–201.
  64. Storch R.H. 1970. The Trophy and the Cross. Pagan and Christian Symbolism in the Fourth and Fifth Centuries, „Byzantion”, t. XL, nr 1, s. 105–118.
  65. Śliwa J. 1973. Zagadnienie przedstawień zwycięskiego władcy w sztuce egipskiej, „Zeszyty Naukowe UJ”, t. XVI, s. 7–22.
  66. Śliwa J. 2014. Faraon tryumfujący nad pokonanymi wrogami. Emblemat zwycięstwa nad siłami chaosu, [w:] W kręgu ikon władzy, ludzi oraz idei świata starożytnego, red. A.A. Kluczek, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, s. 25–36.
  67. Tafiłowski P. 2013. Imago Turci. Studium z dziejów komunikacji społecznej w dawnej Polsce 1453–1572, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
  68. Tazbir J. 1998. Tratowanie powalonych Turków, „Kwartalnik Historyczny”, nr 1, s. 65–76.
  69. Traeger J. 2008. Der reitende Papst. Ein Beitrag zur Ikonographie des Papsttums, [w:] tegoż, Studien zur Renaissance, Schnell & Steiner, s. 13–151.
  70. Vasari G. 1986. Żywoty najsłynniejszych malarzy, rzeźbiarzy i architektów, t. V, tłum. K. Estreicher, PWN.
  71. Voragine J. de. 1994. Złota legenda, tłum. J. Pleziowa, Wydawnictwo Dolnośląskie.
  72. Walter Ch. 1989/1990. The Intaglio of Solomon in the Benaki Museum and the Origins of the Iconography of Warrior Saints, „Deltion tes Christianikes Archaiologikes Hetaireias”, ser. 4, t. XV, s. 33–42.
  73. Walter Ch. 1995. The Origins of the Cult of Saint George, „Revue des études byzantines”, nr 53, s. 295–326.
  74. Warburg A. 2019. Nastanie antykizującego stylu idealizowanego w malarstwie wczesnego renesansu, tłum. P. Brożyński, [w:] tegoż, Od Florencji do Nowego Meksyku. Pisma z historii sztuki i kultury, Słowo/obraz terytoria, s. 159–202.
  75. Widacka H. 2010. Lew Lechistanu. Jan III Sobieski w grafice, Muzeum Pałac w Wilanowie.
  76. Will E. 1955. Le Relief Cultuel Gréco-Romain. Contribution a l’Histoire de l’Art de l’Empire Romain, E. de Boccard, Éditeur.
  77. Wójcicki K.W. 1974. Pamiętniki dziecka Warszawy i inne wspomnienia warszawskie, t. 2, Państwowy Instytut Wydawniczy.
  78. Wraxall N.W. 1963. Wspomnienia z Polski 1778, [w:] Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców, oprac. W. Zawadzki, Państwowy Instytut Wydawniczy.
  79. Zaho M. 2004. Imago Triumphalis. The Function and Significance of Triumphal Imagery for Italian Renaissance, Peter Lang.
  80. Zanker P. 2002. I barbari, l’imperatore e l’arena. Immagini di violenza nell’arte romana, [w:] tegoż, Un’arte per l’Impero. Funzione e intenzione delle immagini nel mondo Romano, Electa.
  81. Żygulski Z. 1996. Sławne bitwy w sztuce, Pagina.
  82. Żygulski Z. 2000. Gdzie się podziała „chorągiew Proroka”?, „Cenne, Bezcenne/Utracone”, nr 1(19), s. 6–8.

Pobrania

Dane pobrania nie są jeszcze dostepne