Socjologię historyczną interesują raczej proces niż zdarzenie, struktury niż postaci, zależność od ścieżki niż historyczne zwroty. Socjologię historyczną jako nurt badań wyróżniają jej przedmiot oraz charakter: z jednej strony jest to socjologiczna analiza zjawisk minionych, z drugiej – badanie procesów społecznych, które rozpoczęły się w przeszłości, ale ich konsekwencje są ważnym zjawiskiem współczesności. Pierwszy rodzaj aktywności badawczej nazywany jest mikrosocjologią historyczną, drugi – makrosocjologią historyczną. Pierwsza poszukuje wyjaśnienia konkretnych zjawisk historycznych, np. roli barszczu w dyplomacji kulturalnej II RP, znaczenia fotografowania się dla tożsamości chłopskiej przełomu XIX i XX wieku czy modelu kobiecości w międzywojennych Węgrzech. Proponuje schemat interpretacyjny i przykłada go do danych historycznych – niekoniecznie, choć często źródłowych. Bliska jest historii społecznej. Druga zaś próbuje odpowiedzieć na pytania, skąd się jakieś zjawisko wzięło i jakie okoliczności historyczne złożyły się na jego ukształtowanie. Do takich pytań należą te o genezę wielkich zjawisk nowoczesności, jak kapitalizm i państwo narodowe, oraz te o kształtowanie się zjawisk mniejszej skali, jak systemy edukacyjne czy klasowe.

Myślenie o historii znajduje odbicie w debacie publicznej dotyczącej elit i ludu, klas społecznych, panowania gospodarczego i kulturowego. Także w polskich badaniach socjologicznych częstsze stały się w ciągu ostatnich kilku lat odwołania do historii. W sposób charakterystyczny dla epok niepokoju, przemian światowych hierarchii władzy i sposobów życia szukamy w historii narzędzi do zrozumienia współczesności.